Việc ban hành Cẩm nang chính quyền địa phương cấp xã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã. Bộ Nội vụ cho biết, trong bối cảnh nước ta đang tích cực triển khai mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã), việc nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã là yêu cầu cấp thiết.

Ngày 16/6/2025, Quốc hội đã ban hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền đã ban hành các Nghị định, văn bản hướng dẫn để triển khai thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Cuốn cẩm nang được biên soạn nhằm cung cấp thông tin một cách hệ thống, đầy đủ và dễ tiếp cận cho đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã trong việc triển khai thi hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, và các văn bản pháp luật mới có liên quan.

Cẩm nang gồm 6 phần: Phần 1 – Những vấn đề chung về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp xã; Phần 2 – Hội đồng nhân dân cấp xã; Phần 3 – Ủy ban nhân dân cấp xã; Phần 4 – Một số quy định chuyển tiếp về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương hai cấp; Phần 5 – Câu hỏi về chính quyền địa phương; Phần 6 – Phụ lục về phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền và các biểu mẫu, danh mục các văn bản quy phạm pháp luật và văn bản hướng dẫn.

Việc ban hành cẩm nang cũng là bước cụ thể hóa chỉ đạo tại Kết luận số 169-KL/TW ngày 20/6/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về việc tập trung hoàn thành nhiệm vụ sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính.

Việc sắp xếp tổ chức công đoàn cấp tỉnh và cấp xã được triển khai theo hướng dẫn mới nhất của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Căn cứ các Nghị quyết của Trung ương, Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và đơn vị hành chính cấp tỉnh, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã đề nghị các liên đoàn lao động địa phương thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy và công tác nhân sự công đoàn.

Đối với liên đoàn lao động cấp tỉnh thuộc diện sắp xếp, Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam sẽ ban hành quyết định kết thúc hoạt động. Hồ sơ, tài liệu của liên đoàn lao động cấp tỉnh sẽ được chuyển về liên đoàn lao động cấp tỉnh mới quản lý.

Khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, ban thường vụ liên đoàn lao động cấp tỉnh nơi được xác định là trung tâm chính trị – hành chính sẽ chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng đề án thành lập liên đoàn lao động cấp tỉnh mới, bao gồm cả công tác nhân sự.

Số lượng ủy viên ban chấp hành, ủy viên ban thường vụ, phó chủ tịch, ủy viên ủy ban kiểm tra của liên đoàn lao động cấp tỉnh mới sẽ không vượt quá tổng số lượng hiện có của các tỉnh trước khi sắp xếp.

Ban thường vụ liên đoàn lao động cấp tỉnh sẽ ban hành quyết định thành lập công đoàn xã, phường, đặc khu; chỉ định ban chấp hành, ban thường vụ, các chức danh cán bộ theo quy định.

Tại cơ quan chuyên trách và đơn vị sự nghiệp công đoàn, tổ chức công đoàn sẽ được lập trực thuộc liên đoàn lao động cấp tỉnh quản lý và chỉ đạo trực tiếp.

Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đề nghị các ban thường vụ liên đoàn lao động tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương nghiên cứu và triển khai thực hiện hướng dẫn mới nhất này.

Quốc hội đang xem xét sửa đổi Hiến pháp năm 2013 để đáp ứng nhu cầu quản trị quốc gia hiện nay. Một trong những nội dung quan trọng là quy định về việc chỉ định lãnh đạo của HĐND, UBND cấp tỉnh, cấp xã sau khi sắp xếp đơn vị hành chính.

Việc sắp xếp đơn vị hành chính và cơ chế chỉ định lãnh đạo

Đại biểu Phạm Văn Hòa góp ý thảo luận

Tại điều 2 dự thảo Nghị quyết, quy định “Thường trực HĐND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND của đơn vị hành chính cấp dưới hình thành sau sắp xếp” đã nhận được nhiều ý kiến thảo luận. Đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn Đồng Tháp cho rằng việc Thường trực HĐND cấp tỉnh chỉ định Chủ tịch UBND cấp xã là không hợp lý.

Ông Hòa đề xuất nên giao cho Chủ tịch UBND tỉnh thực hiện việc này. Một số đại biểu khác cũng đề nghị cần làm rõ ai sẽ chỉ định các cấp phó và xử lý các trường hợp vi phạm kỷ luật.

Ông Hoàng Thanh Tùng giải trình ý kiến của đại biểu

Ông Hoàng Thanh Tùng, Ủy viên thường trực Ủy ban dự thảo một số điều của Hiến pháp, giải thích rằng cơ chế chỉ định lãnh đạo là do tính chất đặc biệt của việc sắp xếp đơn vị hành chính. Việc này nhằm đáp ứng yêu cầu bố trí, sắp xếp cán bộ và khai thác tối đa nguồn nhân lực hiện có.

Sau khi sắp xếp, đại biểu HĐND ở các đơn vị hành chính mới hình thành sẽ khó có điều kiện nhận biết, đánh giá chính xác về năng lực của đội ngũ cán bộ. Do đó, việc áp dụng cơ chế chỉ định là cần thiết.

Sau bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026-2031, việc bầu nhân sự sẽ được thực hiện bình thường theo quy định hiện hành.

Cán bộ lãnh đạo cấp xã mới cần đáp ứng yêu cầu mới

Bộ Nội vụ vừa ban hành công văn số 3308 hướng dẫn sắp xếp, bố trí cán bộ lãnh đạo tại Ủy ban nhân dân và cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã mới. Việc sắp xếp này nằm trong khuôn khổ thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Theo Kết luận số 160-KL/TW của Bộ Chính trị, Chính phủ đang khẩn trương hoàn thiện Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) và xây dựng 28 nghị định về phân cấp, phân quyền. Điều này nhằm đáp ứng yêu cầu quản trị địa phương hiện đại và phục vụ nhân dân.

Khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp được triển khai, cấp xã mới sẽ đảm nhiệm 1.065 nhiệm vụ và thẩm quyền hiện thuộc về cấp huyện. Do đó, yêu cầu đối với cán bộ lãnh đạo cấp xã mới là rất cao.

Bộ Nội vụ đề nghị các địa phương quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo việc sắp xếp, bố trí cán bộ công chức giữ chức danh lãnh đạo tại Ủy ban nhân dân và cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp xã mới. Cán bộ được bố trí phải đáp ứng đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định.

Ưu tiên hàng đầu là bố trí cán bộ có năng lực lãnh đạo, kinh nghiệm quản lý nhà nước, tư duy đổi mới và sáng tạo. Đặc biệt, vị trí Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã mới đòi hỏi cán bộ có năng lực và kinh nghiệm để đảm đương khối lượng công việc lớn.

Bộ Nội vụ cũng yêu cầu các địa phương rà soát phương án nhân sự cấp xã mới và điều động cán bộ có năng lực từ cấp tỉnh xuống cấp xã nếu cần thiết.