Thế giới đang chứng kiến một sự chuyển dịch chiến lược toàn cầu khi các quốc gia tìm kiếm giải pháp thay thế cho hạ tầng công nghệ phương Tây. Sự chú ý đặc biệt của các chính quyền toàn cầu đối với các cuộc xung đột tại Ukraine và Trung Đông đã cho thấy các khu vực này được coi là ‘phòng thí nghiệm’ cho các hình thái chiến tranh tương lai, không chỉ liên quan đến vũ khí mà còn cả công nghệ và chiến thuật.

Mới đây, cuộc tấn công của Israel vào Iran, với sự hỗ trợ của Mỹ, đã cho thấy các phương thức triển khai thiết bị bay không người lái và hoạt động xâm nhập mới. Tuy nhiên, nó cũng phơi bày những điểm yếu công nghệ nghiêm trọng, đặc biệt là trong lĩnh vực định vị vệ tinh toàn cầu GPS. Trong 12 ngày diễn ra xung đột, Iran và các tàu hoạt động tại khu vực vùng Vịnh liên tục gặp tình trạng nhiễu loạn tín hiệu định vị vệ tinh toàn cầu GPS. Tình trạng này đã khiến giới chức Iran lo ngại và chính phủ nước này đã bắt đầu tìm kiếm giải pháp thay thế.

Iran đang xem xét chuyển sang sử dụng hệ thống định vị vệ tinh của Trung Quốc, còn gọi là Bắc Đẩu. Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Iran, ông Ehsan Chitsaz, cho biết chính phủ đang lên kế hoạch chuyển đổi các lĩnh vực vận tải, nông nghiệp và internet sang sử dụng hệ thống định vị của Trung Quốc. Đây không chỉ là một động thái mang tính đối phó tình thế, mà còn là biểu hiện rõ ràng của một sự chuyển dịch chiến lược sâu rộng trên toàn cầu.

Phương Tây, đặc biệt là Mỹ, đã nắm thế thống trị hạ tầng công nghệ thế giới trong hàng thập kỷ. Tuy nhiên, sự lệ thuộc này có thể nhanh chóng trở thành điểm yếu. Kể từ năm 2013, các vụ rò rỉ thông tin và điều tra báo chí đã cho thấy nhiều công nghệ phương Tây bị lạm dụng cho các hoạt động giám sát và thu thập dữ liệu trên quy mô toàn cầu. Điều này khiến nhiều chính phủ lo ngại và tìm kiếm giải pháp thay thế.

Việc Iran cân nhắc chuyển sang Bắc Đẩu gửi đi một thông điệp rõ ràng: Kỷ nguyên của sự phụ thuộc vào hạ tầng công nghệ do Mỹ kiểm soát đang dần kết thúc. Các quốc gia không còn muốn phó thác năng lực quốc phòng và chủ quyền số của mình cho mạng lưới vệ tinh do Mỹ điều hành.

Sự chuyển dịch này cũng thúc đẩy sự ra đời của hàng loạt hệ thống định vị quốc gia và khu vực như Galileo của châu Âu hay GLONASS của Nga. Tất cả đều nhằm giành lại phần nào quyền kiểm soát chủ quyền và thị phần trên thị trường định vị toàn cầu.

Iran không phải là quốc gia duy nhất gặp phải vấn đề về bảo mật. Israel đã ám sát thành công nhiều nhà khoa học hạt nhân và chỉ huy cấp cao trong lực lượng an ninh, quân đội Iran. Việc đối phương có thể xác định chính xác vị trí của các mục tiêu làm dấy lên lo ngại rằng hệ thống viễn thông nội địa đã bị xâm nhập.

Chính quyền Iran đã kêu gọi người dân ngừng sử dụng ứng dụng nhắn tin WhatsApp và xóa nó khỏi điện thoại. Iran cáo buộc nền tảng này thu thập dữ liệu người dùng để chuyển cho Israel. Nhiều chuyên gia an ninh mạng từ lâu đã đặt dấu hỏi về tính bảo mật của WhatsApp. Hạ viện Mỹ cũng đã thông qua lệnh cấm sử dụng WhatsApp trên thiết bị công vụ.

Với Iran và nhiều quốc gia khác, thông điệp đã rõ. Các nền tảng phương Tây không còn đơn thuần là công cụ giao tiếp. Thay vì thế, chúng là vũ khí trong một cuộc chiến tình báo kỹ thuật số.

Tehran từ lâu đã phát triển một hệ thống mạng kết nối nội địa – mang tên Mạng Thông tin Quốc gia – cho phép nhà nước kiểm soát sâu hơn việc sử dụng Internet. Trong thời gian tới, quá trình này có khả năng sẽ được mở rộng.

Iran đang củng cố vị thế trong một trục ảnh hưởng mới – thách thức trực tiếp sự thống trị của phương Tây. Sự hợp tác giữa Iran và Trung Quốc không dừng ở mức giao dịch đơn thuần, mà cho thấy sự kết nối chiến lược nhằm đảm bảo quyền tự chủ số thực sự.

Đặt trong bối cảnh sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, bước đi này của Iran càng mang ý nghĩa chiến lược. Iran đang trở thành đối tác ngày càng quan trọng trong sáng kiến này.

Những gì đang diễn ra là sự hình thành của một khối công nghệ mới – nơi cơ sở hạ tầng kỹ thuật số gắn chặt với tinh thần phản kháng chính trị. Các quốc gia mệt mỏi với sự áp đặt, tiêu chuẩn kép và bá quyền số từ phương Tây đã tìm thấy lợi ích chiến lược từ một sự ảnh hưởng mới.

Sự chuyển dịch nhanh chóng này là dấu hiệu báo trước cho một cuộc ‘chiến tranh lạnh công nghệ’ – cuộc đối đầu âm ỉ trong đó các quốc gia sẽ lựa chọn hạ tầng thiết yếu như định vị, truyền thông, dữ liệu hay thanh toán không còn dựa trên công nghệ ưu việt, mà dựa vào lòng tin chính trị và nhận thức về an ninh.

Khi ngày càng nhiều quốc gia làm theo, lợi thế công nghệ phương Tây sẽ dần bị thu hẹp, kéo theo sự thay đổi toàn diện trong cán cân quyền lực toàn cầu.

Vụ phóng vệ tinh liên lạc Nahid-2 của Iran đã được thực hiện thành công từ sân bay vũ trụ Vostochny của Nga bằng tên lửa Soyuz, như thông tin được truyền hình quốc gia Iran và hãng tin AFP chia sẻ. Vệ tinh Nahid-2 có trọng lượng lên đến 110kg và đại diện cho sự nỗ lực không ngừng nghỉ của các kỹ sư Iran trong lĩnh vực vũ trụ.

Ngoài vệ tinh Nahid-2, tên lửa đẩy Soyuz-2.1b còn mang vào không gian các vệ tinh khác, bao gồm 2 vệ tinh Ionosfera-M số 3 và số 4 cùng 18 vệ tinh do Nga và các quốc gia khác sản xuất. Quá trình phóng diễn ra suôn sẻ trong giai đoạn đầu và được Cơ quan vũ trụ Nga Roscosmos phát trực tiếp. Buổi phát trực tiếp kết thúc khoảng 10 phút sau khi phóng.

Trước đó, tên lửa Soyuz đã có vinh dự được sử dụng để phóng một số vệ tinh của Iran vào không gian, bao gồm cả vệ tinh Khayyam, Pars-1 và Hodhod. Vệ tinh Nahid-2 được thiết kế để duy trì trên quỹ đạo trong 5 năm, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chương trình không gian của Iran.

Mặc dù vậy, phương Tây đã bày tỏ lo ngại về những tiến bộ công nghệ trong chương trình không gian của Iran, cho rằng chúng có thể được sử dụng để nâng cấp kho tên lửa đạn đạo của nước này. Thông tin về vụ phóng vệ tinh Nahid-2 được công bố trước thềm cuộc đàm phán hạt nhân giữa Iran với một số nước châu Âu tại Istanbul, cũng như sau cuộc chiến 12 ngày giữa Iran và Israel vào tháng trước.

Tháng 9 năm ngoái, Iran đã đạt được thành công khi phóng vệ tinh nghiên cứu Chamran-1 vào quỹ đạo bằng tên lửa đẩy Ghaem-100 do lực lượng không gian thuộc Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran phát triển. Thành công này tiếp tục khẳng định sự phát triển không ngừng của chương trình vũ trụ Iran, đồng thời làm nổi bật sự quan tâm của quốc tế đối với các hoạt động không gian của nước này.

Chương trình không gian của Iran đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong những năm gần đây, thể hiện sự quyết tâm và nỗ lực của các nhà khoa học và kỹ sư trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, các hoạt động không gian của Iran cũng thu hút sự quan tâm và theo dõi chặt chẽ từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là về mặt công nghệ và an ninh.

Việc phóng vệ tinh Nahid-2 vào quỹ đạo không chỉ đánh dấu một bước tiến quan trọng trong chương trình không gian của Iran mà còn làm nổi bật tiềm năng và triển vọng của lĩnh vực vũ trụ trong tương lai. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý đến những thách thức và quan ngại mà chương trình không gian của Iran có thể đặt ra đối với cộng đồng quốc tế.

Trong cuộc xung đột với Ukraine, Nga đã trải qua một sự chuyển đổi đáng kể trong chiến lược sử dụng máy bay không người lái (UAV). Ban đầu, họ chủ yếu sử dụng UAV Shahed do Iran sản xuất, nhưng sau đó đã tự phát triển phiên bản cải tiến Geran với nhiều tính năng nguy hiểm hơn.

Quá trình cải tiến UAV của Nga bắt đầu từ năm 2022, khi Moscow triển khai UAV Shahed-131 và Shahed-136 do Iran sản xuất để tấn công các mục tiêu ở Ukraine. Tuy nhiên, đến năm 2023, Nga đã chuyển sang sản xuất các phiên bản UAV cải tiến của mình là Geran-1 và Geran-2, với hình dáng tương tự như UAV của Iran. UAV Geran có khả năng bay xa khoảng 2.500km và đạt tốc độ 180 km/h.

Các chuyên gia cho rằng, Nga đã thực hiện nhiều cải tiến để tăng cường sức hủy diệt của các UAV, bao gồm nâng cấp hệ thống dẫn đường và tăng sức công phá của đầu đạn. Một trong những nâng cấp quan trọng của UAV Geran là hệ thống dẫn đường. Các phiên bản UAV đầu tiên sử dụng ăng-ten mẫu thu có kiểm soát (CRPA) 4 phần tử kết hợp với hệ thống định vị toàn cầu bằng vệ tinh (GNSS). Tuy nhiên, khi năng lực tác chiến điện tử của Ukraine trở nên hiệu quả hơn, Nga đã trang bị cho các mẫu UAV mới ăng-ten CRPA 8 hoặc 16 phần tử kết hợp hệ thống Kometa.

Nga cũng đã trang bị cho các phiên bản mới hơn của UAV Geran bộ phát vô tuyến để điều khiển từ xa hoặc các modem 3G/LTE kết nối với mạng di động địa phương, tăng khả năng dự phòng dẫn đường và cho phép truyền dữ liệu đo từ xa và qua video. Bên cạnh những cải tiến về UAV tấn công, Nga còn đẩy mạnh việc sử dụng UAV mồi nhử.

Vào năm 2024, Moscow bắt đầu áp dụng rộng rãi chiến thuật mới nhằm áp đảo hệ thống phòng không Ukraine bằng cách phóng các UAV mồi nhử tầm xa như Parodya và Gerbera. Các UAV mồi nhử có giá khoảng 10.000 USD/chiếc, rẻ hơn UAV Geran tới 10 lần. Chúng thường được chế tạo từ nhựa và gỗ dán giá rẻ cũng như nặng chưa đến 20kg. Tầm hoạt động của UAV mồi nhử cũng ngắn hơn, vào khoảng 600km.

Chuyên gia Jacob Parakilas tại tổ chức RAND châu Âu ở Cambridge nhận định, Gerbera là UAV mồi nhử hiệu quả nhờ chi phí rẻ, thiết kế đơn giản, nhưng lại bay theo các tuyến đường tương tự cũng như tạo ra những tín hiệu điện tử và radar tương tự như một UAV tấn công.

Tuy nhiên, mối đe dọa từ UAV Nga đối với Ukraine có thể sớm gia tăng, khi Moscow tăng cường sản xuất tại các trung tâm chính ở Yelabuga và Izhevsk. Nga đang cho xuất xưởng hơn 5.000 UAV tầm xa mỗi tháng, bao gồm UAV tấn công kiểu Shahed và UAV mồi nhử.

Tờ Forbes trích dẫn thông tin tình báo quân sự của Ukraine cho hay, tính đến tháng 5, sản lượng của Nga vào khoảng 2.700 UAV tấn công Geran và 2.500 UAV mồi nhử Gerbera mỗi tháng. Các con số này đánh dấu mức tăng gần gấp 5 lần kể từ mùa hè năm 2024.

Theo báo cáo hồi tháng 2 của Cơ quan tình báo quân sự Ukraine, Nga đã và đang phát triển mẫu UAV Geran 3 có tốc độ bay nhanh hơn nhờ thay thế động cơ piston bằng động cơ phản lực. Chuyên gia quân sự Parakilas cho rằng, UAV Geran 3 cũng có thể được nâng cấp hệ thống điện tử bền bỉ hơn và liên kết dữ liệu hai chiều, từ đó cho phép người vận hành phản ứng theo thời gian thực và tấn công các mục tiêu di động.

Tuy nhiên, ông Parakilas nhấn mạnh, những bước nâng cấp như trên sẽ gây tốn kém. Đồng quan điểm, nhà phân tích quốc phòng David Sharp tại Israel cho hay, ứng dụng nhiều cải tiến sẽ khiến chi phí sản xuất UAV trở nên đắt đỏ hơn và từ đó ảnh hưởng đến việc sản xuất hàng loạt.

Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây lên tiếng tuyên bố sẽ tiến hành phá hủy bất kỳ cơ sở hạt nhân mới nào của Iran nếu chúng được xây dựng trong tương lai. Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh tình hình căng thẳng giữa Mỹ và Iran đang leo thang.

Trong một bài viết được đăng tải trên mạng xã hội Truth Social vào ngày 19/7, ông Trump cho biết rằng cả ba cơ sở hạt nhân hiện tại của Iran đều đã bị phá hủy hoàn toàn trong các cuộc không kích do Mỹ thực hiện. Theo ông, sẽ cần nhiều năm để khôi phục lại các cơ sở này về trạng thái hoạt động như trước đây. Ông Trump cũng cảnh báo rằng nếu Iran muốn xây dựng lại các cơ sở hạt nhân, sẽ có lợi hơn cho họ nếu bắt đầu lại từ đầu ở ba địa điểm khác nhau trước khi các cơ sở này bị phá hủy.

Cùng ngày, người phát ngôn chính thức của Ủy ban An ninh Quốc gia và Chính sách Đối ngoại thuộc Quốc hội Iran, Ebrahim Rezaei, tuyên bố rằng nếu các biện pháp trừng phạt tiếp tục được áp dụng, Tehran có thể rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân và bắt đầu làm giàu uranium vượt mức 60%.

Tương lai của thỏa thuận hạt nhân Iran đang trở thành một câu hỏi lớn. Mỹ và Iran đã tham gia vào nhiều vòng đàm phán nhằm đạt được một thỏa thuận về chương trình hạt nhân của Tehran, tuy nhiên các cuộc thương lượng đã bị đình trệ. Trong khi đó, Tổng thống Trump vẫn để ngỏ khả năng tiến hành các cuộc không kích vào các cơ sở hạt nhân của Iran nếu ông cho rằng đó là hành động cần thiết.

Tại một cuộc họp báo tại Nhà Trắng vào ngày 27/6, Tổng thống Trump cho biết ông không tin rằng Iran có thể “quay trở lại vũ khí hạt nhân trong thời gian tới”, sau các cuộc không kích của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran. Tuy nhiên, ông cũng cho biết ông “không thực sự” lo ngại về các cơ sở hạt nhân bí mật ở Iran.

Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh NATO gần đây, Tổng thống Trump tuyên bố rằng Mỹ sẽ tấn công Iran nếu họ xây dựng lại chương trình làm giàu hạt nhân của mình. “Chắc chắn rồi”, ông Trump nói.

Hồi tháng 6, Đặc phái viên Trung Đông của Tổng thống Trump, ông Steve Witkoff, nhấn mạnh Mỹ tiếp tục coi việc làm giàu uranium và phát triển vũ khí hạt nhân của Iran là những “lằn ranh đỏ”. Ông đồng thời bày tỏ hy vọng về một thỏa thuận hòa bình toàn diện với Tehran.

Các cuộc không kích của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran đã gây ra những thiệt hại đáng kể. Ông Trump xác nhận rằng ba cơ sở hạt nhân của Iran đã bị phá hủy hoàn toàn. Tuy nhiên, Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ đánh giá rằng đòn tập kích chỉ làm chậm lại chương trình hạt nhân của Iran trong vài tháng.