Bộ Công an đang đề xuất một quy định mới yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư điện tử và lưu trữ dữ liệu phải tích hợp hệ thống lọc phần mềm độc hại trong toàn bộ quá trình gửi, nhận và lưu trữ thông tin. Đề xuất này được nêu trong dự thảo Luật An ninh mạng sửa đổi, hiện đang được lấy ý kiến từ các bộ, ngành.

Dự luật này được xây dựng trên cơ sở hợp nhất hai văn bản pháp luật hiện hành là Luật An toàn thông tin mạng (2015) và Luật An ninh mạng (2018). Một trong những điểm mới đáng chú ý của dự thảo là quy định cụ thể về việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý phần mềm độc hại.

Theo đó, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư điện tử, truyền đưa và lưu trữ thông tin phải triển khai hệ thống giám sát, lọc mã độc trong suốt quá trình vận hành, đồng thời có trách nhiệm báo cáo cho cơ quan chức năng có thẩm quyền. Các nhà cung cấp dịch vụ Internet cũng phải thực hiện các biện pháp ngăn chặn hành vi phát tán phần mềm độc hại.

Các cơ quan, tổ chức và cá nhân có trách nhiệm tuân thủ hướng dẫn kỹ thuật của cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo an toàn thông tin. Dự thảo luật cũng đưa ra định nghĩa phần mềm độc hại là các chương trình có khả năng gây rối loạn hệ thống thông tin hoặc thực hiện các hành vi xâm nhập trái phép như sao chép, chỉnh sửa, xóa dữ liệu trong hệ thống.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tốc độ phát triển Internet nhanh nhất thế giới và dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về số lượng tên miền quốc gia. Cùng với đó, Việt Nam đang tiến tới mô hình chính phủ điện tử toàn diện, với dân số trẻ, trình độ học vấn cao và tỷ lệ sử dụng điện thoại thông minh, mạng xã hội cùng các nền tảng trực tuyến ở mức cao.

Quốc gia này cũng thường xuyên nằm trong top 10 nước có lưu lượng dữ liệu xuyên biên giới lớn nhất toàn cầu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy an ninh mạng vẫn đang đối mặt nhiều rủi ro nghiêm trọng, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội và quyền lợi hợp pháp của người dân, tổ chức.

Các cuộc tấn công mạng, hoạt động gián điệp mạng và tình trạng rò rỉ, mất mát thông tin bí mật Nhà nước ngày càng tinh vi và phức tạp. Tin tặc liên tục nâng cấp mã độc, triển khai các chiến dịch tấn công có chủ đích nhằm vào hệ thống mạng của các cơ quan Trung ương, doanh nghiệp lớn và tập đoàn trọng điểm.

Trước tình hình này, Bộ Công an nhấn mạnh sự cần thiết phải khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý nhà nước trong lĩnh vực an ninh mạng và siết chặt công tác phòng, chống tội phạm công nghệ cao, đặc biệt là hành vi xâm phạm dữ liệu cá nhân. Chính phủ dự kiến sẽ trình Quốc hội xem xét, thông qua dự thảo luật này tại kỳ họp thứ 10 diễn ra vào cuối năm nay.

Một nhà nghiên cứu bảo mật mới đây đã đưa ra cảnh báo rằng thế hệ phần mềm độc hại tiếp theo có thể đang ẩn mình trong chính các mô hình trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là trong các ứng dụng được người dùng tin tưởng. Hariharan Shanmugam, chuyên gia bảo mật, cho rằng mã độc có thể lặng lẽ ẩn náu trong các mô hình AI như công cụ Core ML của Apple, thay vì tập trung vào các cuộc tấn công tức thời bằng AI.

Ông sẽ trình bày nghiên cứu về cách các mô hình AI có thể bị ‘vũ khí hóa’ mà không cần đến lỗ hổng phần mềm tại hội nghị bảo mật Black Hat USA 2025 vào ngày 7 tháng 8. Vấn đề nằm ở chỗ phần lớn các công cụ bảo mật hiện nay không được thiết kế để quét sâu vào bên trong mô hình học máy hoặc thư viện AI, nơi mà mã độc có thể bị giấu kín trong hình ảnh hoặc tệp âm thanh.

Shanmugam đã phát triển một framework tấn công có tên MLArc, sử dụng chính các thành phần học máy của Apple để thực hiện kiểm soát và ra lệnh (Command & Control – C2). Bằng cách tận dụng Core ML, Vision (xử lý ảnh) và AVFoundation (xử lý âm thanh), mã độc có thể ẩn mình dưới dạng dữ liệu hợp pháp, lọt qua mọi hệ thống kiểm tra và thậm chí được kích hoạt mà không để lại dấu vết nào rõ ràng.

Điều đáng lo ngại là những cuộc tấn công như vậy không cần bất kỳ lỗi nào trong hệ thống Apple hay ứng dụng AI. Thay vào đó, kẻ tấn công có thể phát hành một ứng dụng AI ‘trông có vẻ hợp pháp’, được lưu hành công khai trên các kho phần mềm, nhưng bên trong lại chứa mã độc giấu kín. Khi ứng dụng chạy, payload độc hại sẽ được thực thi hoàn toàn trong bộ nhớ, tránh xa mọi bộ quét truyền thống.

Shanmugam cảnh báo rằng bất kỳ tổ chức nào cũng có thể trở thành nạn nhân nếu vô tình tích hợp một mô hình AI bị ‘nhiễm độc’. Đây là rủi ro nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng phần mềm hiện đại, nơi AI ngày càng được dùng phổ biến trong ảnh, âm thanh, chatbot, và nhiều ứng dụng khác.

Ông gọi đây là một chiến thuật ‘nhóm đỏ’ nhằm giúp cộng đồng bảo mật nhận ra rằng mô hình AI không chỉ là dữ liệu thụ động, mà có thể trở thành kênh truyền tải dữ liệu nguy hiểm. Ông sẽ công bố các chỉ số xâm nhập (IoC) liên quan trong blog nghiên cứu của mình cùng thời điểm với buổi thuyết trình.

‘Thế hệ cấy ghép độc hại tiếp theo đang tìm nơi ẩn náu trong AI, và hiện tại chúng ta chưa đủ sẵn sàng để phát hiện,’ ông kết luận.

Ngày 20.7, hãng hàng không Alaska Airlines của Mỹ đã phải tạm dừng toàn bộ hoạt động bay do một sự cố công nghệ thông tin chưa được xác định. Sự cố này không chỉ ảnh hưởng đến Alaska Airlines mà còn tác động đến Horizon Air, một công ty con của hãng. Toàn bộ hệ thống bay của cả hai hãng hàng không này đã bị tạm dừng, gây ra sự bất tiện đáng kể cho hàng nghìn hành khách trên khắp nước Mỹ.

Alaska Airlines vẫn chưa công bố nguyên nhân chính thức của sự cố. Tuy nhiên, một số dấu hiệu cho thấy có thể liên quan đến nhóm ransomware Scattered Spider, một thực thể đã để lại dấu vết trong cộng đồng an ninh mạng, đặc biệt là với các hãng hàng không trên thế giới.

Sự cố này một lần nữa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đầu tư vào an ninh mạng và xây dựng kế hoạch dự phòng toàn diện. Các hãng hàng không cần nhận thức rõ rằng trong thời đại số, họ không chỉ hoạt động như các công ty vận tải mà còn như các tổ chức công nghệ, và cần có cách tiếp cận tương ứng với an ninh mạng.

Điều này không chỉ bao gồm việc bảo vệ hệ thống khỏi các cuộc tấn công mà còn đòi hỏi khả năng phục hồi nhanh chóng khi sự cố xảy ra. Hành khách có thể dễ dàng tha thứ cho những sai sót nhỏ nhưng sẽ khó chấp nhận việc thiếu chuẩn bị và ứng phó kém hiệu quả.

Sự cố của Alaska Airlines không phải là một sự kiện riêng lẻ mà là một phần của bức tranh lớn hơn về tình trạng an ninh mạng trong ngành hàng không. Trong những năm gần đây, đã có một loạt các cuộc tấn công mạng nhắm vào các hãng hàng không trên toàn thế giới.

Nguyên nhân sâu xa của vấn đề nằm ở việc ngành hàng không đã trải qua một cuộc cách mạng số hóa mạnh mẽ trong thập kỷ qua. Từ việc đặt vé trực tuyến, check-in tự động đến quản lý hành lý và điều hành bay, hầu hết mọi khía cạnh của hoạt động hàng không đều phụ thuộc vào công nghệ. Điều này mang lại hiệu quả nhưng cũng mở ra những lỗ hổng mới mà các tin tặc có thể khai thác.

Đằng sau những con số và báo cáo kỹ thuật là những câu chuyện của hàng nghìn hành khách bình thường. Đó có thể là một gia đình mong chờ kỳ nghỉ đã lên kế hoạch từ lâu, một doanh nhân cần tham dự cuộc họp quan trọng, hoặc một sinh viên vội vã về thăm gia đình. Mỗi chuyến bay bị hủy không chỉ là một con số thống kê mà đại diện cho hàng trăm câu chuyện cá nhân bị gián đoạn.

Hơn nữa, tác động kinh tế của những sự cố như thế này là rất lớn. Alaska Airlines không chỉ phải chịu chi phí trực tiếp từ việc hủy chuyến bay và bồi thường cho hành khách mà còn phải đối mặt với thiệt hại danh tiếng lâu dài. Trong một ngành cạnh tranh khốc liệt như hàng không, sự tin tưởng của khách hàng là tài sản quý giá nhất.