Lâm nghiệp, một ngành quan trọng trong lĩnh vực nông nghiệp, đang trên đà trở thành ngành xuất khẩu có doanh thu tỷ USD. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu tăng trưởng vượt mốc 4,7-5%/năm và tiến tới mức tăng trưởng hai con số trong tương lai, ngành lâm nghiệp cần có những thay đổi đáng kể trong phương thức quản lý, tăng cường ứng dụng công nghệ trong chế biến và phát triển kinh tế lâm nghiệp theo chuỗi giá trị.

Đề án phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng đến năm 2030, với tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Mục tiêu chính của đề án là phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng, sử dụng bền vững tài nguyên rừng, tạo việc làm và cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số, người dân miền núi và những người làm việc trong ngành rừng.

Một trong những mục tiêu quan trọng của đề án là tăng sản lượng gỗ khai thác trong nước để đáp ứng ít nhất 80% nhu cầu nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến gỗ vào năm 2030 và 100% vào năm 2050. Bên cạnh đó, 100% gỗ và sản phẩm gỗ phải được sản xuất từ nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu và tiêu dùng trong nước.

Các tỉnh có rừng đã triển khai nhiều biện pháp để quản lý và phát triển rừng bền vững. Tại Bắc Giang, các doanh nghiệp đã áp dụng khoa học kỹ thuật vào quản lý giống lâm nghiệp, thâm canh trồng rừng, sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp và nuôi trồng thủy sản, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng.

Tại tỉnh Cà Mau, kinh tế lâm nghiệp đã phát triển bền vững với năng suất rừng trồng khu vực U Minh Hạ đạt 90-180 m3/ha/chu kỳ từ bốn đến sáu năm. Người dân địa phương đã đa dạng hóa nguồn thu nhập từ các hoạt động chính trong lâm nghiệp như trồng rừng, khai thác, vận chuyển và tiêu thụ lâm sản.

Tuy nhiên, trong bối cảnh xu hướng phòng vệ thương mại toàn cầu đang gia tăng, việc quản lý rừng bền vững và đáp ứng các quy định của thị trường xuất khẩu về xuất xứ và chứng chỉ rừng là vấn đề then chốt để phát triển kinh tế lâm nghiệp bền vững.

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, cả nước hiện có diện tích rừng trồng keo khoảng hơn 1 triệu ha, chiếm hơn 30% tổng diện tích rừng trồng toàn quốc. Đây là nguồn nguyên liệu chính cho các ngành công nghiệp sản xuất giấy và bột giấy, ván nhân tạo, dăm gỗ và sản xuất đồ gỗ phục vụ xuất khẩu.

Để gia tăng giá trị kinh tế lâm nghiệp, việc khai thác gỗ non cần được hạn chế, thay vào đó là để lại thêm từ 5-6 năm, biến nguồn nguyên liệu này trở thành những cánh rừng gỗ lớn, từ đó gia tăng gấp đôi trữ lượng gỗ.

Hiện đại hóa sản xuất và gia tăng chế biến sâu là hướng đi quan trọng để phát triển kinh tế lâm nghiệp. Kế hoạch phát triển rừng trồng sản xuất gỗ lớn giai đoạn 2024-2030 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định đến năm 2030, tổng diện tích rừng trồng sản xuất gỗ lớn đạt khoảng 1 triệu ha.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam Ngô Sỹ Hoài cho rằng, các đơn vị chủ rừng cần nỗ lực tham gia các dự án quản lý rừng bền vững và đạt chứng chỉ rừng bền vững; áp dụng kỹ thuật nuôi dưỡng, chuyển hóa rừng trồng cung cấp gỗ nhỏ thành rừng cung cấp gỗ lớn, nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị cũng nhấn mạnh, ngành lâm nghiệp đang đứng trước nhiều thách thức khi xu hướng phòng vệ thương mại gia tăng đi kèm với các quy định mới được ban hành về xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ vào các thị trường: Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước thuộc Liên minh châu Âu.

Trong bối cảnh đó, các bên liên quan cần nâng cao năng lực quản trị rủi ro, phòng vệ thương mại, tăng khả năng tiếp cận vốn, xây dựng chuỗi giá trị bền vững từ khâu trồng rừng, chế biến đến phát triển hệ thống phân phối tại các thị trường trọng điểm.

Trong những năm gần đây, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (VQG PN – KB) đã tích cực phối hợp với chính quyền các địa phương để triển khai các hoạt động tạo sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số (ĐBDTTS) sinh sống trong khu vực. Những nỗ lực này không chỉ giúp người dân nâng cao đời sống mà còn giảm áp lực lên tài nguyên rừng, cùng chung tay bảo vệ và phát triển rừng Di sản thiên nhiên thế giới.

VQG PN – KB là địa bàn sinh sống của 2 dân tộc thiểu số chính là Chứt và Bru – Vân Kiều. Đời sống của ĐBDTTS ở đây còn nhiều khó khăn, một số nơi thiếu đất sản xuất, và sinh kế của đồng bào chủ yếu phụ thuộc vào khai thác tài nguyên rừng. Để giải quyết vấn đề này, Ban Quản lý VQG PN – KB đã triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ, tạo sinh kế cho đồng bào.

Phó Giám đốc Ban Quản lý VQG PN – KB Đinh Huy Trí chia sẻ: ‘Chúng tôi nhận thức sâu sắc vai trò của ĐBDTTS trong việc tham gia bảo vệ và phát triển rừng. Vì vậy, cùng với sự quan tâm của tỉnh, những năm qua, Ban Quản lý VQG PN – KB phối hợp chặt chẽ với chính quyền các địa phương, dành nhiều nguồn lực để hỗ trợ, tạo sinh kế, cũng như xây dựng các công trình hạ tầng thiết yếu phục vụ đời sống cho đồng bào.’

Ông Bàn Văn Sơn, một tấm gương sáng trong phong trào người DTTS làm kinh tế giỏi, đã được hỗ trợ bởi dự án Bảo tồn và quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên khu vực PN – KB. Ông đã trồng một khu rừng trám và lim rộng hơn 6ha, phát triển tốt và tạo ra thu nhập ổn định.

Ngoài ra, Ban Quản lý VQG PN – KB cũng đã ký hợp đồng giao khoán bảo vệ rừng đặc dụng với cộng đồng dân cư ở 9 bản trên địa bàn xã Thượng Trạch, với diện tích hơn 10 nghìn ha. Điều này vừa tạo ra thu nhập ổn định vừa gắn trách nhiệm của chính cộng đồng dân cư ĐBDTTS trong việc chung tay bảo vệ rừng.

Phó Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch Nguyễn Trường Chinh cho biết, so với trước thì hiện nay, tác động trái phép của ĐBDTTS trên địa bàn xã đến tài nguyên rừng được hạn chế ở mức tối đa. Có được kết quả này là nhờ Ban Quản lý VQG PN – KB đã phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương làm tốt công tác hỗ trợ sinh kế cho đồng bào và chính bà con cũng nâng cao ý thức trong việc giữ rừng.

VQG PN – KB cũng đang tiếp tục đa dạng hóa các sản phẩm du lịch văn hóa, lịch sử, du lịch cộng đồng, trong đó có các sản phẩm du lịch gắn với đời sống văn hóa độc đáo của ĐBDTTS trong khu vực. Đây cũng được xem là một trong những giải pháp tạo sinh kế bền vững nhất đối với ĐBDTTS khi họ trực tiếp được tham gia, được hưởng nguồn thu nhập cao từ các sản phẩm du lịch đó.

Lãnh đạo VQG PN – KB cho biết, ngoài các hoạt động về du lịch, để tạo sinh kế bền vững cho ĐBDTTS trong khu vực, hiện nay, từ nguồn vốn của chương trình phát triển lâm nghiệp bền vững và chương trình thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung bộ (ERPA), đơn vị tiếp tục hỗ trợ kinh phí cho các thôn, bản nâng cấp cơ sở hạ tầng và tạo sinh kế giúp người dân, đặc biệt là ĐBDTTS giảm nghèo bền vững.